Brama Targowa w Elblągu jest jednym z najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych zabytków Elbląga. XIV-wieczna budowla stanowiła w przeszłości fragment nieistniejących już murów obronnych miasta.
Obecnie, po remoncie przeprowadzonym w 2006 roku, na jednym z najwyższych pięter powstał taras widokowy, z którego można podziwiać panoramę elbląskiego Starego Miasta. Możemy stąd również obejrzeć w całej okazałości, główną arterię starego Elbląga, ulicę Stary Rynek.
Odnowiony zabytek mieści w swoim wnętrzu Międzynarodowe Centrum Informacji Turystycznej, ekspozycję elbląskiego muzeum, z fotografiami przedstawiającymi Bramę Targową z czasów przedwojennych (ekspozycje będą się zmieniały, jednak motywem przewodnim będzie miasto Elbląg), mini kawiarenkę, sklep z pamiątkami oraz Salę Rycerską, która w niedalekiej przyszłości będzie stanowiła niewielkie centrum konferencyjne. Na jednym z wyższych poziomów staną armaty (tzw. wiwatówki), z których, w czasie ważnych miejskich uroczystości, oddawane będą salwy honorowe.
Budowa i remonty
Brama Targowa w Elblągu został zbudowana w XIV wieku, jako element miejskiego systemu fortyfikacji. Budowę dolnej części bramy rozpoczęto w roku 1319, natomiast górną część nadbudowano do wysokości obecnej w latach 1420-1430. Podczas prac nad górną częścią Bramy Targowej, od strony zewnętrznej, dobudowano dwubasztowe przedbramie, które przetrwało aż do roku 1775. Od północnej strony zabytku, umieszczona była w przeszłości brama, która broniła dostępu do miasta w nocy. W 1755 roku na dachu Bramy Targowej pojawił się hełm w stylu barokowym, który ufundowali Elblążanie, stworzono taras widokowy oraz zamontowano zegar. W czasie wojny Brama mocno ucierpiała. Odbudowano ją w latach 40. XX wieku w kształcie średniowiecznym (najbardziej charakterystyczną zmianą w wyglądzie jest powrót do starej formy dachu). W roku 2000 na bramie pojawił się zegar – bliźniaczo podobny do tego, jaki można zauważyć na elbląskich pocztówkach z okresu międzywojennego. Chronometr ufundował miastu Ortwin Runde – nadburmistrz Hamburga, który urodził się w Elblągu. Generalny remont zabytku został przeprowadzony w 2006 roku. Odnowiono fasadę, odrestaurowano elementy architektury oraz przystosowano pomieszczenia wewnątrz bramy dla potrzeb Fundacji Elbląg. Wieczorami obiekt widać w blasku iluminacji świetlnej. W miejscu, gdzie niegdyś przejeżdżał pod Bramą tramwaj, spółka Tramwaje Elbląskie ułożyła fragment torów, aby przypominały mieszkańcom Elbląga oraz turystom, dawny szlak komunikacyjny w mieście.
Historia
Funkcje Bramy Targowej w średniowieczu
Od czasów powstania zabytek stanowił istotną część miejskich fortyfikacji oraz jedną z głównych bram wjazdowych do Elbląga. Od momentu powstania służyła elbląskim mieszczanom, którzy nie zwracali szczególnej uwagi na jedną z kilku bram w murach obronnych. Ich podejście do dzisiejszego symbolu miasta zmieniło się, wraz z najazdem rycerzy zakonu krzyżackiego.
Legenda o piekarczyku
Dnia 8 marca 1521 roku udało się uratować miasto przed najazdem Krzyżaków. Wiąże się z tym wydarzeniem legenda, która została opisana poniżej. Mimo, iż nie do końca wierzymy dziś w historię o elbląskim piekarczyku, to faktem jest, że dolna część bramy, od strony północnej, wzmocniona jest granitowymi płytami (odbojami), w których wykuty jest, na polecenie króla Zygmunta Starego wzór łopaty piekarczyka. Natomiast dzień 8 marca do I rozbioru Polski był w Elblągu miejskim świętem.
Początek XX wieku
W latach 30. XX wieku miasto przeżywało gospodarczy rozkwit. Stare Miasto tętniło życiem, a pod Bramą pojawił się tramwaj. Tory wiodły wzdłuż ulicy Pocztowej, przez Stary Rynek, dalej biegnąc pod zabytkiem, a następnie obecną ulicą Stoczniową.
Okres Polski Ludowej
Okres powojenny nie sprzyjał Bramie. Zapomniany i zaniedbany obiekt niszczał w oczach. Ze względu na niebezpieczeństwo opuszczono dwie kraty, uniemożliwiając wstęp do budynku mieszkańcom oraz blokując drogę tramwajowi, który przez krótki okres czasu po wojnie jeździł tym samym torowiskiem, co przed nią.
III Rzeczpospolita
Wskutek wydawania pieniędzy z budżetu miasta na bardziej pilne inwestycje, Brama pozostawała przez pewien czas w zaniedbanym stanie. Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, samorządy lokalne zyskały szansę współfinansowania niektórych projektów ze środków pomocowych. Wykorzystując takie wsparcie, władze miasta Elbląga, sfinansowały w 2006 roku remont obiektu.
Elbląski piekarczyk
Legenda o piekarczyku
W czasie wojny polsko-krzyżackiej, Krzyżacy postanowili zdobyć Elbląg, który był bogatym i silnym gospodarczo ośrodkiem. Legenda głosi, że zakonni rycerze, próbowali dostać się do miasta nocą, aby zaskoczyć śpiących Elblążan. Jednym z niewielu mieszkańców, który nie spał był młody piekarczyk. W czasie wypieku chleba postanowił zaczerpnąć świeżego powietrza i wspiął się na mury obronne. Kiedy zauważył, że wróg nadjeżdża od północnej bramy, zwanej dziś Bramą Targową, podbiegł do niej i przeciął swoją łopatą do wyciągania pieczywa z pieca, linę, która utrzymywała kratę broniącą dostępu do miasta. Ta natychmiast opadła, uniemożliwiając tym samym zdobycie miasta przez Krzyżaków. Zaalarmowani Elblążanie, po przebudzeniu odparli atak wojsk zakonnych, a młody piekarczyk stał się bohaterem miasta. Na pamiątkę tego wydarzenia, od północnej strony bramy, na jej fasadzie widnieją dwa odciski łopaty piekarczyka.
Piekarczyk i fakty historyczne
Był rok 1521. Od kilku lat toczyła się wojna między wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego Albrechtem, a królem Polski Zygmuntem Starym. W tym czasie Elbląg był miastem przygranicznym, które od czasów pokoju toruńskiego należało do Rzeczypospolitej. W trakcie tej wojny szczęście sprzyjało raz jednej, raz drugiej stronie. Wojska zakonu zajęły Braniewo, natomiast Polacy opanowali zamek w Pasłęku.
Elbląg, jako bogaty ośrodek handlu, leżący tuż przy granicy, był ważnym punktem strategicznym. Wielki Mistrz postanowił więc zdobyć miasto. W tym celu 4 marca 1521 roku z Królewca wyruszyło w stronę Elbląga 2 tysiące zbrojnych pod wodzą Kaspra von Schwalbacha i Moritza von Knebel.
Mimo wcześniejszych ostrzeżeń miasto było słabo pilnowane. Straże, zwykle czujne, drzemały znużone uroczystościami obchodzonymi w mieście do późnych godzin nocnych. Rankiem 8 marca, kiedy mgły zaczęły okrywać okoliczne pola, przekupieni zdrajcy napadli na straże, opuścili zwodzony most i otworzyli ciężkie dębowe bramy. Krzyżacy jak lawina runęli na miasto. Knechtów zakonnych jako pierwszy ujrzał miejski kowal Antoni Boran. Zwołał on ludzi, którzy wspólnymi siłami próbowali unieść zwodzony most.
Rozgorzała walka. Most runął do fosy. Nie przeszkodziło to jednak nacierającym rycerzom. Ponadto w mieście znalazła się już znaczna grupa zbrojnych. Inni nadciągali i lada chwila powinni dostać się w obręb murów miasta. Na Starym Rynku zaroiło się. Od strony miasta zbliżały się szybkie, głośne kroki biegnących ludzi. To nieliczna załoga grodu spieszyła na pomoc. Kilkudziesięciu mieszczan wdarło się na wieżę Bramy Targowej, z której zrzucili na napastników kamienie, belki, gorącą smołę oraz popiół, dzięki czemu chwilowo zatrzymali atakujących. W odległości kilkuset metrów od bramy pojawiła się wtedy zwarta kolumna pozostałych sił krzyżackich.
Wtedy spośród tłumu wystąpił, nieznany nikomu czeladnik piekarski. Kiedy nacierająca kolumna była już kilkadziesiąt metrów od bramy, zaczął on swą piekarską łopatą ciąć grube sznury, na których wisiała dębowa krata znajdująca się w bramie. Piekarczyk uderzał łopatą raz po raz, aż sznury zaczęły pękać. Wreszcie drgnęła ciężka, nabijana żelaznymi ćwiekami krata i osunęła się na dół, przygniatając pierwsze szeregi knechtów, którzy zdążyli już wejść w głąb bramy. Krzyżacy odstąpili od murów miasta. Ci, którzy byli już w mieście, po krótkiej walce musieli się poddać.
Męstwo piekarczyka uczczono piosenką, a łopatę, którą przeciął liny, zawieszono we wnętrzu bramy. Jej cząstki wisiały tam jeszcze przez ponad 250 lat. Również na znak zwycięstwa w bramie wyrzeźbiono znak łopaty, a każdy 8 marca – aż do 1772 roku (do I rozbioru Polski), obchodzono w Elblągu jako święto miejskie.
za: Elbląg
Elbląg - Bażantarnia
