Kanał Elbląski (niem. Oberländischer Kanal, do 1945 Kanał Oberlandzki) – żeglowna droga wodna na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Kanał bywa błędnie nazywany Kanałem Elbląsko-Ostródzkim lub Kanałem Ostródzko-Elbląskim.
Kanał Elbląski (niem. Oberländischer Kanal) to najdłuższy kanał żeglowny w Polsce. Jego długość wynosi 83,3km.
- 43,82 km – kanał sztuczny,
- 39,48 km – jeziora.
- Całkowita długość kanału z odgałęzieniami wynosi 144,3 km.
Kanał łączy Jezioro Druzno z Drwęcą oraz z jeziorem Jeziorak. Z jeziora Drużno, poprzez rzekę Elbląg z Zalewem Wiślanym a także przez kanał Jagielloński, Nogat i Wisłę z Morzem Bałtyckim.
Część Kanału, od śluzy w Miłomłynie do jez. Druzno, nosi nazwę Kanału Warmińskiego. Ma długość 52 km oraz 5 pochylni i 2 śluzy.
Przy budowie Kanału Elbląskiego wykorzystano jeziora leżące na różnych wysokościach między Ostródą i Zalewem Wiślanym. Różnica poziomów sięga 100 m. Osobliwością na skalę europejską jest zespół 5 pochylni, po których przetacza się statki na specjalnych platformach ustawionych na szynach. Od kanału odgałęzia się kilka szlaków wodnych, m.in. Ostróda – jezioro Szeląg Mały, Ostróda – Jezioro Drwęckie – rzeka Drwęca – Wisła.
Położenie
Pod względem fizyczno-geograficznym kanał położony jest w makroregionach Pobrzeża Gdańskiego i Pojezierza Wschodniopomorskiego, w mezoregionach Żuław Wiślanych i Pojezierza Iławskiego.
Historia
W IX wieku na terenie Mazur zaczął dynamicznie rozwijać się drobny przemysł. Sławę na skalę światową zdobyła sosna taborska służąca do wyrobu masztów i bardzo poszukiwana przez przemysł szkutniczy. Rozwój przemysłu wymagał utworzenia sieci komunikacyjnej łączącej Prusy z morzem Bałtyckim.
Koncepcja budowy kanału
W pobliżu Elbląga, już wcześniej do żeglugi przystosowano płytkie jezioro Drużno przez które pogłębiono szlak żeglowny o szerokości 20 metrów. Tamtędy wiódł szlak wodny łączący się z portem Elbląg i dalej z Bałtykiem. Stan ten miał wpływ na powstanie koncepcji połączenia jezior leżących między Wisłą i Pasłęką. Przez wiele lat nikt nie wpadł na pomysł rozwiązania pozwalającego na pokonanie niemal 100-metrowej różnicy poziomu wód. Ewentualna budowa śluz wymagałaby budowy około 30 takich obiektów hydrotechnicznych.
Budowa
Nad projektem kanału zaczęto pracować w 1837 a prace rozpoczęto w 1844 roku. Cztery pierwsze pochylnie suche: Buczyniec, Kąty, Oleśnica i Jelenie uruchomiono go w 1860 roku. Projektantem i realizatorem Kanału był Georg Jacob Steenke, który przyjął zlecenie Fryderyka II, pragnącego połączyć szlakiem żeglownym Prusy Wschodnie z Bałtykiem.
Podczas robót hydrotechnicznych wyrównywano poziomy wód w zbiornikach na trasie kanału. Obniżono poziomy luster wody do poziomu Jezioraka (99,5 m n.p.m.). Takie działania były przyczyna obniżenia poziomu wód kilku jezior nawet o ponad pięć metrów.
Na Jeziorze Karnickim, (97,5 m n.p.m.), powyżej lustra wody, wybudowano akwedukt leżący powyżej lustra wody tego jeziora.
W latach 1872-1876 – uruchomiono trzy kolejne śluzy: Miłomłyn, Zielona, Mała Ruś. Ostatnia pochylnia Całuny (położoną najbliżej jeziora Drużno) budowana była w latach 1874-1881.
Pierwotna koncepcja budowy kanału opierała się na projekcie pokonania różnicy poziomów wód między jeziorem Pniewskim a jeziorem Drużno za pomocą śluz komorowych wykonanych z drewna. Jednak koncepcję tę zarzucono. Ostatnia pochylnia Całuny zastąpiła istniejące już śluzy. Przyczyną zmiany koncepcji był wydłużony czas śluzowania i problemy z z dostarczeniem wody do śluz.
Znaczenie gospodarcze kanału
Kanał w XIX wieku (1844-1860), jako szlak komunikacyjny, pełnił ważną rolę gospodarczą przyczyniając się do rozwoju pojezierzy Ostródzkiego i Iławskiego i ich komunikacji z portami w Gdańsku i Elblągu. Rozwój transportu kolejowego i samochodowego wpłynął na zmniejszenie przewozów towarowych i już w latach 30. XX wieku wykorzystywany był jedynie przez turystów.
- Obecnie prowadzona jest żegluga statków tzw. Białej floty w rejsach pomiędzy portami w Elblągu i Ostródzie.
- W zatwierdzonym przez Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego w dniu 12.06.2007 r., ramach zintegrowanego projektu rozwoju lokalnego pt. Program Rozwoju Turystyki w obszarze Kanału Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego, przewidziano środki na rewitalizacje i przebudowę części infrastruktury kanału.[6]
Wymiary śluz
Łódź na pochylni
Nazwa śluzy Spad średni/maksymalny [m] Wymiary komór [m]
Miłomłyn 3,1 / 3,54 33,88 x 3,6
Zielona 1,5 / 1,96 34,19 x 3,55
Ostróda 1,8 / 2 29,15 x 3,26
Mała Ruś 1,5 / 1,64 29,33 x 3,22
Locja Kanału Elbląskiego
Locja zawiera podstawowe informacje żeglugowe. Długości odcinków, umiejscowienie i dane głównych urządzeń hydrotechnicznych.
Locję podzielono na 4 części
- Śluza Miłomłyn – pochylnia Buczyniec,
- Pochylnia Buczyniec – Jezioro Drużno,
- Śluza Miłomłyn – Jezioro Szeląg,
- Śluza Miłomłyn – Iława.
Schemat śluzy
Śluza Miłomłyn (km 0,0) – pochylnia Buczyniec (km 36,77)
Statek białej floty
- kilometr 0,0 – Śluza Miłomłyn. W tym miejscu rozpoczyna się kilometraż w kierunkach:
1. Jezioro Drużno.
2. Jezioro Szeląg.
3. Jezioro Jeziorak. - Kilometry 0,0 - 3,10. Kanał sztuczny z wrotami bezpieczeństwa w km 0,45.
- Kilometry 3,10 - 5,25. Kanał naturalny; biegnie przez Jezioro Ilińskie o średniej głębokości 24 m.
- Kilometry 5,25 - 7,85. Kanał sztuczny, łączący jeziora Jezioro Ilińskie i Ruda Woda.
- Kilometry 7,85 - 20,90. Na długości 13 km trasa wiedzie przez jezioro Ruda Woda. Szerokość waha się w granicach 250 - 500 m. Głębokość średnia – 24 m
W km 12,10 – odgałęzienie do jeziora Bartnickiego. - Kilometry 20,90 - 22,70. Kanał sztuczny. W kilometrze 20,91 ustawiono wodowskaz Cypel.
- Kilometry 22,70 - 27,30. Jezioro Sambrodzkie; średnia głębokość 4,0 m. Szerokość średnia jeziora – 300 m.
- Kilometry 27,30 - 29,0. Odcinek szlaku łączy jeziora: Sambrockie i Piniewskie.
- Kilometry 29,00 - 30,50. Jezioro Piniewskie.
- Kilometry 30,50 - 36,77. Kanał sztuczny – prowadzi do pochylni Buczyniec. W kilometrze 36,33 wrota bezpieczeństwa.
- Zwierciadło wody na tym odcinku (od Miłomłyna do pochylni Buczyniec) znajduje się na wysokości 99,50 m n.p.m.
Pochylnia Buczyniec (km 36,77) – Jezioro Drużno (km 52,00)
Wózek przewożący żaglówkę
Trasa kanału wiedzie przez 9,2-kilometrowy odcinek na którym znajdują się suche pochylnie.
Nazwa pochylni Kilometraż i długość pochylni
Buczyniec km 36,77 - 20,62 m
Kąty km 39,10 - 18,88 m
Oleśnica km 41,66 - 24,20 m
Jelenie km 43,97 - 21,99 m
Całuny km 46,00 - 13,83 m
- Kilometry 46,30 - 52,00. Kanał sztuczny.
- Kilometr 52,00 – ujście do jeziora Drużno.
Różnice w wysokościach pochylni [edytuj]
Wózek na pochylni Całuny
Nazwa Różnice wysokości w metrach
Pochylnia Kąty 18,88
Pochylnia Oleśnica 24,20
Pochylnia Jelenie 21,99
Pochylnia Całuny 13,83
Śluza Miłomłyn (km 0,0) – Jezioro Szeląg (km 31,30 km)
- Kilometry 0,0 - 4,62. Kanał sztuczny (między śluzami Miłomłyn i Zieloną). Zwierciadło wody na wysokości 96,30 m n.p.m.
- Kilometry 4,62 - 10,50. Trasa biegnie doliną rzeki Liwy, kończy się w Jeziorze Drwęckim. Zwierciadło wody wysokości 94,9 m n.p.m.
- Kilometry 10,50 - 14,80. Kanał prowadzi przez jezioro Drwęckie, kończy się w mieście Ostróda. Średnia głębokość jeziora – 15 m. Zwierciadło wody na wysokości 94,9 m n.p.m.
- Kilometry 14,80 - 15,11. Krótki odcinek kanału sztucznego od jeziora Drwęckiego, prowadzi do śluzy Ostróda.
- Odcinek od 4,62 - 15,11 km jest najniższym w tej części kanału. Zwierciadło wody znajduje się na wysokości 94,9 m n.p.m.
Schemat śluzy
- Kilometry 15,11 - 15,35. Kanał sztuczny. Łączy łączy Ostródę z jeziorem Puzy.
- Kilometry 15,35 - 16,82. Kanał wiedzie przez jezioro Puzy.
- Kilometry 16,82 - 19,13. Kanał sztuczny łączący jezioro Puzy ze śluzą Mała Ruś.
- Kilometry 19,13 - 21,42. Kanał sztuczny łączący śluzę Mała Ruś z jeziorem Szeląg.
- Kilometry 21,42 - 31,30. Kanał wiedzie prowadzi przez jezioro Szeląg.
- Kilometr 31,30 stanowi koniec Kanału Elbląskiego. W pobliżu znajdują się miejscowości Staszkowo i Stare Jabłonki. Zwierciadło wody na wysokości 98,2 m n.p.m.
Śluza Miłomłyn (km 0,0) – Iława (km 32,20)
- Kilometry 0,0 - 10,01. ( Śluza w Miłomłynie). Kanał sztuczny – trasa wiedzie do jeziora Dauby. Kanał przebiega przez jezioro Karnickie, po sztucznie usypanym nasypie o długości 484 m.
Bramy bezpieczeństwa w km 6,50 i 8,91. Szerokość kanału – 39,0 m. - Kilometry 10,01 - 11,50. Kanał biegnie przez jezioro Dauby. Średnia głębokość – 2,0 m.
- Kilometry 11,50 - 32,30. Kanał prowadzi przez jezioro Jeziorak. Poziom zwierciadła na odcinku Miłomłyn – Iława znajduje się na wysokości 99,50 m n.p.m.
za: Elbląg
Zdjęcie: autor: Janusz Jurzyk, Janusz J , żródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Elbl%C4%85g_1.JPG?uselang=pl
Muzeum w Elblągu
